Van oorsprong op LinkedIn gepubliceerd op 1 maart 2019
Inleiding. Een tijdje geleden sprak ik na 40 jaar een oude schoolvriend die vertelde sterk dyslectisch te zijn. Hij zou 'boot' rustig als 'bood' schrijven of andersom. Het ezelsbruggetje van het meervoud 'boten' dat uitkomst biedt voor de keuze tussen een '-d' en '-t' kwam niet in hem op.
Als taalkundige vind ik zo'n vormaanpak gemakkelijk en vanzelfsprekend die je ook terugziet bij de '-d'- / '-t'-keuze in het voltooid deelwoord: 'gemaakt' en 'gedeeld'. Plaats achter het voltooid deelwoord een '-e' en de keuze voor een stemloze of stemhebbende dentaal (tandklank) is voor een native-speaker gemakkelijk gemaakt door het woord uit te spreken: 'gemaakte' en 'gedeelde'.
Opmerking: Het Nederlands kenmerkt zich door een identieke stemloze uitspraak van '-d' en '-t' aan het eind van een woord: [ b oo t ]. Dit in tegenstelling tot bijvoorbeeld het Engels en Russisch waar de '-d' enigszins stemhebbend blijft uitgesproken worden.
Vraag: Mijn vraag is of dyslectici met de genoemde vormfoefjes geholpen zijn. Het vooronderstelt in algemene zin een aanpak die niet iedereen perse hoeft te passen, zo is mijn ervaring met talige leken, dyslectisch of niet. Ik zeg met nadruk foefjes omdat ze hulpjes voor niet-taalkundigen zijn bij twijfel in de schrijfwijze van een woordvorm. Gemiddeld zou zo'n hulpmiddel als met de '-e' achter het voltooid deelwoord kunnen werken, ervan uitgaande dat mensen native-speaker van het Nederlands zijn en daarmee intuïtief af kunnen gaan op hun taalkennis en dat zij over een gemiddeld goed woordbeeld en klankbeeld beschikken.
Anders is dat bij dyslectici die niet of nauwelijks beschikken over het vermogen om de vorm van een woord (woordbeeld) te onthouden na het één of meerdere keren te hebben gezien of geschreven. En al zijn dyslectici native-speakers, de schoolvriend en eventuele lotgenoten komen überhaupt niet op het idee van het '-e'- of meervoudsfoefje.
Dit brengt mij naar de vraag hoe je dyslectici dan wel kunt helpen. De taal klankzuiver(der) maken zou een oplossing kunnen bieden. Met "klankzuiver" bedoel ik dat de letters in een woord één op één overeenkomen met de uitspraak: b l oo t in 'bloot'.
Klankzuiverheid. Kwel dyslectici dus niet met allerlei regeltjes en foefjes bovenop de reguliere spellingsregels.
Zorg er voor dat het Nederlands over een spelling beschikt waar de uitspraak en vorm zo veel mogelijk samenvallen. Dan kun je solide en eenvoudige basisregels aanbieden.
Hierbij wil ik wel aantekenen dat de bestaande spellingsregels in het Nederlands goed te verdedigen zijn. Ze zijn echt niet onzinnig - behoudens een enkele inconsequentie in de spelling zoals bij 'leeuweriken'; consequent zou 'leeuwerikken' zijn. De huidige regels werken bij mij en vele anderen immers naar behoren.
Lange klinkers. In de eerste plaats heb je de woorden met de 'aa'-, 'ee'-, 'oo'- en 'uu'-klank: 'raam', 'veer', 'boor' en 'buur'. Het meervoud van deze woorden is 'ramen', 'veren', 'boren' en 'buren'. De meeste kinderen leren die schrijfwijze aan. Mijn voorstel is om 'ramen', 'veren', 'boren' en 'buren' als 'raamen', 'veeren', 'booren' en 'buuren' te schrijven. De zogenaamde lange klinkers worden verdubbeld geschreven in alle gevallen. Bij 'dier' - 'dieren' passen we die regel ook toe. We schrijven immers niet 'diren'.
Korte klinkers. Bij (zelfstandige naam)woorden met korte klinkers zoals 'kat', 'vel', 'rol' en 'put' is de regel dat in het meervoud de medeklinker achter de korte klinker verdubbeld wordt. Op zich kan ik met die regel goed uit de voeten. maar eigenlijk is hij best wel complex. Verplaats je eens in mensen met dyslexie (even terzijde: de alternatieve spelling 'dislexie' is overigens goed te verdedigen).
Lang - kort. Ik moet achter 'lat' een tweede 't' schrijven om de korte 'a' gehandhaafd te houden bij een meervoud. Eenvoudiger zou mijnsinziens zijn om 'laten' te schrijven in plaats van 'latten' naast 'laaten' als spellingsalternatief voor het gangbare 'laten'.
Een dubbele 'tt' zou dan in het Nederlands alleen functioneel zijn als we de dubbele 'tt' ook echt dubbel zouden uitspreken zoals in het Fins en Italiaans.
Korte en lange ei/ij. De spellingskeuze tussen een 'ei' en 'ij' is voor veel mensen een crime (of anders 'kriem' ?). Hier zou een vereenvoudiging op zijn plaats zijn. Het verschil dient geen enkel nut. Een argument tegen zou het verschil tussen 'mei' (maand) en 'mij' (persoonlijk voornaamwoord) kunnen zijn. Maar 'bij' ondergraaft die stelling want het heeft twee betekenissen (het insect 'bij' naast het voorzetsel 'bij').
Ideaal zou de introductie van een nieuwe aparte letter voor de 'ei'-klank zijn. Maar daarover beschikken we niet in het Nederlands. Ik zou dan kiezen voor de vorm 'eij' waar de korte en lange tweeklank samenvallen tot één geheel.
Voltooid deelwoord. Als we regels voor klankzuiverheid zouden volgen is de keuze 'speelt - 'gespeelt' beter dan 'speelt' - 'gespeeld'. In beide vormen wordt de eindklank namelijk als '-t' uitgesproken.
Inconsequenties. Ik noemde al het voorbeeld van 'leeuwerik' - 'leeuweriken' dat conform de huidige regels beter 'leeuwerik' - 'leeuwerikken' had moeten zijn (vergelijk 'zak' - 'zakken'). Maar de inconsequentie 'leeuweriken' zou goed passen in de alternatieve spellingsvorm. Vergelijk het met de eerder genoemde voorbeelden 'laaten' (nu 'laten') naast 'laten' (nu 'latten').
Woordaccent. 'Financiën' naast 'fantasieën' is een geforceerde en kunstmatige regel waarbij de keuze '-iën' naast '-ieën' bepaald wordt door het woordaccent. Als het woordaccent op '-ie' valt dan schrijf je 'ieën' en anders '-iën'. Zelfs ik heb beschikkend over een goed woordbeeld, moeite met deze regel, laat staan iemand met een zwak woordbeeld of dyslexie. Ik zou hier kiezen voor een identieke spelling: 'financieën' en 'fantasieën' of desnoods 'financiejen' en 'fantasiejen'.
Tot slot. Met bovenstaand betoog probeer ik een lans te breken voor een vereenvoudiging van de Nederlandse spelling. Zodat het iedereen minder moeite kost om correct Nederlands te (leren) schrijven en lezen. Zo worden vooral dyslectici en mensen met een zwak woordbeeld geholpen.
Bronnen: Woorden vaak niet klankzuiver.
Origineel op LinkedIn: Taal - Aanbevolen aanpassingen in de spelling van het Nederlands
Joost van Meeteren
Validatie: Nu Html Checker | De W3C CSS Validatie Service