Spelling = conventie. Het is belangrijk om je te realiseren dat spelling een conventie, een afspraak is. Spelling is geen wetmatigheid zoals de wet van de zwaartekracht. In het Nederlands zie je door de jaren heen verschillende spellingsvoorschriften voorbijkomen. In de spelling van vóór 1948 werd 'zo' als 'zoo' geschreven. In de zeventiger jaren van de vorige eeuw was het modern om 'aksie' in plaatst van 'actie' of 'aktie' te schrijven. Zo heeft elke periode z'n voorkeuren en conventies.
Namen. De spelling van voor- en achternamen valt buiten dit artikel omdat namen aan eigen regels gebonden zijn. De voornaam 'Toine' wordt in Zuid-Nederland geregeld als 'Twan' geschreven. De spelling hiervan is vastgelegd in het geboorteregister. De een heet 'Jansen', de ander 'Janssen'. Ook weer vastgelegd in het Bevolkingsregister dat zich niet laat leiden door de heersende spellingsconventies.
Ik probeer hier een notatiesysteem te presenteren waarmee je goed uit de voeten kunt. Er zullen altijd aanpassingen en/of verbeteringen nodig zijn.
Aansluitend zal ik op basis van bestaande tekst de nieuwe spelling in verschillende varianten laten zien. Hierover verderop meer.
Door het spellingssysteem klankzuiver(der) te maken vallen notatie en uitspraak van woorden (meer) samen. Voorbeelden hiervan zijn:
KLINKERS / VOCALEN
Lange klinkers: 'raam', 'veer', 'boor' en 'buur'. Meervoud is 'ramen', 'veren', 'boren' en 'buren'. Klankzuiver is 'raamen', 'veeren', 'booren' en 'buuren'.
Lange eindklinkers: Neem 'zo' en 'nu'. Klankzuiver is 'zoo' en 'nuu' net zoals 'ree' al is.
Korte klinkers: 'kat', 'vel', 'bil', 'rol' en 'put'. Meervoud is 'katten', 'vellen', 'billen', 'rollen' en 'putten'. Klankzuiver zijn de meervoudsvormen in mijn systeem dan 'katen', 'velen', 'rolen' en 'puten'. Opgemerkt moet worden dat in de bestaande spelling de notatie '-tt-' enzovoorts geen dubbele medeklinker is maar de medeklinker '-t-' + een leesteken (diacrytisch teken) zoals ook te zien is in '-é-' en '-ë-'. De tweede '-t-' is slechts een teken om aan te geven dat de voorgaande klinker kort is. De lezer ziet in mijn systeem één teken '-a-' en weet dan dat de klinker kort uitgesproken dient te worden; hierdoor hoeft er geen dubbele medeklinker genoteerd te worden. Dat is veel eenvoudiger.
De '-i-' als medeklinker: In 'mooi' en 'mooie' wordt de '-i-' als een '-j-' uitgesproken. Voor de eenduidigheid zou ik hier beide vormen als 'mooj' en 'mooje' willen schrijven.
Tweeklanken 1: '-ei-' en '-ij-' zoals in 'wei' en 'wij'. Hiervoor had ik al het klankzuivere voorstel gedaan om beide woorden identiek te noteren als 'weij'. Uit de zinscontext kan de lezer direct opmaken dat het om het zelfstandig naamwoord 'weide' gaat of om het persoonlijk voornaamwoord 'wij' (= jij en ik).
Tweeklanken 2: '-ij-' in 'bijzonder'. Niemand zegt 'beijzonder'. Een reden te meer om de gebruikelijke uitspraak te volgen: 'biezonder'.
Tweeklanken 3: '-au-' en '-ou-'. Het verschil tussen 'rauw' en 'rouw' moet voor iemand met een zwak woordbeeld een nachtmerrie zijn. Ik zou hier een eenduidige notatie willen voorstellen: 'rauw'. Ook hier is het betekenisonderscheid uit de context op te maken. Ik stel ook voor om 'kou' (= 'koude') te spellen als 'kauw'. Je hoort bij dit woord duidelijk de '-w'.
Tweeklanken 4: 'ui', 'eu' en 'oe' zoals in 'bui', 'deur' en 'boek'. De 'ui' wil ik noteren als -uij-': in 'bui' en 'buien' hoor je een j-klank. Daardoor noteer ik ze klankzuiver als 'buij' en 'buijen'. De 'eu' en 'oe' vind ik zelf lastige klanken. Ik moet altijd even nadenken over de schrijfwijze op basis van gesproken voorbeelden. De notatie 'eu' is eigenlijk wat vreemd want deze klank is een 'o' met umlaut. Ik ben geneigd om hier vooralsnog een '-ö-' te noteren. De '-oe-' is ook zo'n verwarrende notatie als je het met het Duits vergelijkt. De Duitse '-oe-' is gelijk aan de Duitse '-ö-'. Ik zou hier voorlopig de '-ó-' willen voorstellen.
De '-i-' en '-ij-' als achtervoegsel: In 'gezellig' en 'billijk' worden de achtervoegsels '-ig' en '-ijk' als '-ug' en '-uk' uitgesproken. Daarom is het billijk om deze woorden als 'gezelug' en 'biluk' te schrijven. In het verlengde hiervan zou je de '-e-' in 'ge-' ook als 'gu-' kunnen noteren: 'guzelug'. De lettergreep 'ge-' is onbeklemtoond in het woord net als de laatste lettergreep '-ig'. Maar hier ben ik nog niet uit.
De Griekse '-y-': Verander 'synchroon' in 'singroon', 'dyslexie' in 'disleksie'. ...
Wat te doen met 'ë' en 'ï'? Zet 'feeën' om naar 'feejen', 'naïef' naar 'naief.' De dubbele punt boven een klinker is in dit notatiesysteem overbodig en storend.
MEDEKLINKERS / CONSONANTEN
Eindmedeklinkers: De medeklinkers '-b' en '-p', '-d' en '-t' die aan het eind van een woord als '-p' respectievelijk '-t' worden uitgesproken. Hier wil ik de spelling ook op aanpassen. De vorm 'lab' wordt 'lap' en 'gespeeld' wordt dan 'gespeelt'. De spelling van het voltooid deelwoord 'verdeeld' blijft een probleem voor sommige mensen. Wellicht dat het hier ook om de groep mensen gaat die auditief is ingesteld. Ze horen 'verdeelt' en spellen het dienovereenkomstig. In het eerdere artikel noemde ik al het trucje met de '-e achter de voltooid deelwoordvorm.
Dubbele medeklinkers: Zoals in het vorige artikel vermeld is de dubbele medeklinker slechts een notatie van een medeklinker plus een aanvullend teken om aan te geven dat de klinker ervoor kort is. Achter 'pot' dien je een tweede 't' te schrijven om de korte 'o' gehandhaafd te houden bij een meervoud. Eenvoudiger is het mijnsinziens om 'poten' te schrijven in plaats van 'potten' naast 'pooten' als spellingsalternatief voor het gangbare 'poten'.
De '-g-' en '-ch-': De uitspraak van 'lach' en 'lag' is identiek zodat beide woorden synoniem geschreven kunnen worden: 'lag'. De context biedt uitkomst welke betekenis de woordvorm vertegenwoordigt: 'ik lag me rot' en 'ik lag te leezen'.
De begin- '-ch-': Schrijf 'chronometer' als groonoomeeter'. ...
De '-x-': Het Nederlands kent de nodige woorden met een '-x-' die soms met '-ks-' gespeld kunnen worden. 'Sex' naast 'seks'. Maar 'dyslexie' heeft de voorkeursspelling met een '-x-'. Ik zou het schrijven als 'disleksie', 'xylofoon' als 'ksieloofoon', 'extra' als 'ekstra', 'exclusief' als 'ekskluusief' en 'ex' als 'eks'.
De 'th-': Een leenwoord als 'theoloog' zou ik zonder '-h-' spellen als 'teejooloog'. De '-h-' heeft immers geen enkele functie in de uitspraak van het woord. ...
De 'q-': 'Quasi' en 'aquaduct' kun je mooi vereenvoudigen tot 'Kwaazie' en 'aakwaadukt'. Beperk de '-q-' tot namen zoals 'Quirien'.
Hierboven heb ik een reeks voorbeelden getoond die mijnsinziens qua spelling klankzuiver kan worden gemaakt. Hierdoor krijg je in het Nederlands een eenduidiger én eenvoudiger spelling.
De spelling van het Nederlands wordt bepaald door uiteenlopende tradities, in het bijzonder bij de (Latijnse, Griekse en Franse) leenwoorden. De doorsnee Nederlander heeft daar niets aan. En de geleende (Latijn) en construeerde spelling (Grieks) uit de klassieke talen maakt het woordbeeld in het Nederlands alleen maar nodeloos ingewikkeld.
Voorbeelden: Hieronder zijn een aantal zinnen uit een artikel uit het NRC van 25 februari 2019 vermeld. De zinnen vóór het scheidingsteken | zijn in het gangbare Nederlands, rechts ervan de variant ervan in de voorgestelde spelling.
Volop werk, maar toch werkloosheid. Hoezo? | Volop werk, maar tog werkloosheijd. Hoezoo?
Meer Nederlanders werken dan ooit tevoren, maar toch staat de werkloosheid niet op recordlaagte. | Meer Neederlanders werken dan oojt tevooren, maar tog staat de werkloosheijd niet op rekorlaagte.
Wat is er mis? | Wat is er mis?
De spanning op de arbeidsmarkt is te snijden. | De spaning op de arbeijtsmarkt is te sneijden.
Je zou verwachten dat werkgevers die markt afgrazen om vacatures te vervullen, meer loon bieden, winstdeling of extraatjes. | Je zau verwagten dat werkgeevers die markt afgraazen om vaakaatuures te vervulen, meer loon biden, winstdeeling of ekstraatjes.
Dan zou de economische piek zich vertalen in een laagterecord voor de werkloosheid. | Dan zau de eekoonoomise piek zig vertaalen in een laagterekor voor de werkloosheijd.
Niet dus. ... | Niet dus. ...
In de bovenstaande alinea zie je twee zinnetjes waar geen verschil tussen de notaties optreedt. Daar is sprake van klankzuiverheid in de huidige spelling.
Tot slot. Mijn inschatting is dat de voorgestelde spelling de nodige weerstand zal oproepen. Niettemin vind ik mijn voorgestelde vereenvoudigde spelling de moeite van overwegen waard, al was het maar dat een grote groep mensen er mee geholpen kan zijn. En dit allemaal in het kader van de van overheidsswege gewenste toegankelijkheid tot informatie.
